سنگ نما اماکن مذهبی چه ویژگی‌ های دارد؟

چه سنگ‌هایی بیشترین کاربرد را در اماکن مذهبی دارند؟

چرا باید در معماری اسلامی از سنگ نما اماکن مذهبی استفاده کنیم؟

ثمین سنگ در این مقاله قصد دارید به طور جامع و کاربردی به پاسخ این سوالات پرداخته و مهم ترین مطالب پیرامون استفاده از سنگ نما اماکن مذهبی را شرح دهید.

اماکن مذهبی از مهم ترین اماکن عمومی ارزشمند در سبک زندگی ایرانی-اسلامی هستند.اگرچه این اماکن برای پیروان هر دین (خصوصا اسلام و مسیحیت) متفاوت هستند، اما نکته مهم این است که سنگ در معماری مذهبی تمام اماکن مذهبی ادیان مختلف کاربرد زیادی دارد.

مسلمانان؛ مردمانی متدين و معمارانی خلاق

از آنجایی که دین غالب مردمان متدين ایران، دین مبین اسلام است، در این نوشته نیز به سنگ نما اماکن مذهبی اسلامی چون مساجد، امامزاده‌ ها و حرم معصومین (ع) می‌ پردازیم.

معماری سبک‌های مختلفی دارد که یکی از سبک‌ های هنرمندانه و دلنشین آن سبک معماری مذهبی است و معماری مذهبی از زمان صدر اسلام تاکنون همواره از جلوه‌ های بی‌نظیر این دین بوده است.

چراکه مسلمانان از مردمان هنرمندان و خلاق بوده‌ اند که در بدو ورود به هر سرزمین و دعوت مردم به دین خود، سبکی برگرفته از معماری اسلام در ادغام با معماری آن سرزمین را ابداع و پیاده‌ سازی می‌ کردند.

به عنوان مثال وقتی پس از حکومت ساسانیان، اعراب مسلمان وارد ایران شدند و مردم را به دین خود فراخواندند، کم کم جلوه‌ های معماری ایرانی اسلامی نمایان شد.

گنبد فیروزه‌ ای رنگ و در کل کاربرد سنگ فیروزه در حال معنوی اماکن مذهبی از نشانه‌ های این معماری هستند… در واقع کاربرد سنگ‌ ها و سنگ نما اماکن مذهبی ریشه در تاثیرات روانشناسی سنگ در حال معنوی فضا دارد.

متریال به کار رفته در ساخت اماکن مذهبی باید به گونه‌ ای باشد که حال عرفانی لازم را در افراد ایجاد و تقویت نموده و احساس آرامش را به ایشان القا کند. این احساسات در کنار جلوه طبیعی و حس مثبت طبیعت که در سنگ‌ ها نهفته است، دلیل اصلی استفاده از سنگ‌ ها در اماکن مذهبی هستند.

البته توجه داشته باشید که علاوه بر زیبایی و احساسات مثبت عرفانی، متریال به کار رفته در کف، دیوار ها، ستون و..‌. اماکن مذهبی باید مقاومت مناسب را داشته و امکاناتی چون پاکیزگی راحت را در اختیار افراد قرار دهند. (قابلیت پاکیزگی راحت در اماکن عمومی شلوغی چون اماکن مذهبی اهمیت بالایی دارد.)

سنگ نما اماکن مذهبی چه کاربرد هایی دارد؟

شاید در سبک‌ های دیگر معماری، استفاده از سنگ تنها به عنوان یک آیتم در نظر گرفته شود. اما سنگ و استفاده از سنگ نما اماکن مذهبی یک عنصر جدایی ناپذیر از معماری اسلامی است.

این سبک معماری بدون کاربرد سنگ جلوه منحصر به فرد خود را از دست می‌ دهد و نمی‌ تواند جو لازم برای معنویت این اماکن را به بازدید کنندگان مسلمان و غیر مسلمان القا کند.

اما پیش از اینکه بپرسیم چه سنگ‌ هایی بیشترین استفاده را در معماری اسلامی دارند، سوالی که مطرح می‌ شود این است که سنگ نما اماکن مذهبی چه بخش‌هایی از این معماری را جلوه‌ ای خاص می‌ بخشد؟

دیوار ها، کف اماکن و سنگ فرش محوطه‌، ستون، ازاره (قسمت پایینی دیوار های بیرونی اماکن مذهبی که برای جلوگیری از نم کشیدن رطوبت با سنگ پوشیده می‌ شوند)، وضوخانه، نوشته‌ ها و کتیبه‌ ها و… از بخش‌ های مهم اماکن مذهبی هستند که برای به کار بردن سنگ در معماری اسلامی مورد هدف معماران قرار می‌ گیرند.

با توجه به اینکه معماری مذهبی سازه‌ های متنوع و خلاقانه‌ ای را در بر می‌ گیرد و یک مجموعه باشکوه مذهبی چون حرم معصومین از بخش‌ های متعدد معماری تشکیل شده است، امکان مانور زیادی با انواع سنگ تراورتن و مرمریت وجود دارد. در ادامه تعدادی از زیبا ترین بخش‌ های معماری اسلامی که سنگ نما اماکن مذهبی در آن به کار می‌ رود را معرفی می‌ کنیم.

معماری اسلامی و استفاده از سنگ نما اماکن مذهبی

• میانسرا یا صحن

میانسرا، حیاط یا صحن، یکی از بخش‌ های اصلی اماکن مذهبی است که معمولاً شکل مستطیل یا مربعی دارد و برای قرار گرفتن حوض، استراحت زوار (و در گذشته برای بارگیری و استراحت کاروان‌ ها) به کار می‌ رود.

بسیاری سنگ نما اماکن مذهبی فقط در کف میانسرا استفاده می‌ شوند و باید سنگ‌ های این قسمت از اماکن را با حساسیت بالایی انتخاب کرد تا در برابر تغییرات دمایی، عبور و مرور جمعیت زیاد، آلودگی و… مقاوم باشند.

• ایوان

ایوان را می‌ توان از جلوه‌ های معماری و فرهنگ ایرانی در معماری مذهبی و اسلامی دانست. چراکه از زمان اشکانیان نیز این سازه‌ ها در ورودی سالن به سمت میانسرا به کار می‌ رفتند.

هدف اصلی این سازه‌ ها این است که وقتی پنجره‌ ها و درب سالن به روی حیاط باز می‌ شوند تا تهویه هوا صورت پذیرد، نور آفتاب فضا را گرم نسازد. در بخش‌ های متنوع ایوان می‌توان از سنگ تراورتن، مرمریت یا سنگ‌ های دیگر متناسب با فضا استفاده کرد.

• رواق

یکی از بخش‌ های اماکن مذهبی از جمله حرم معصومین، امامزاده‌ ها و… که در معماری‌‌ اش جلوه سنگ نما مذهبی خوش می‌ درخشد، رواق است. رواق سازه مسقف گوشه و کنار میانسرا است که شبستان را به ورودی مرتبط می‌ سازد و ستون‌ های بسیار دارد. سنگ‌ مرمریت و تراورتن در ستون‌ ها، کف و دیواره‌ های این بخش به کار می‌ روند.

• حجره

در گوشه و کنار صحن بسیاری اماکن مذهبی، اتاق‌ های زیبا با معماری دلنوازی به چشم می‌ خورند. این اتاق‌ ها یا حجره‌ ها خصوصاً در گذشته به عنوان کلاس درس طلاب یا استراحتگاه کاروان‌ ها مورد استفاده قرار می‌ گرفتند.

این بخش‌ ها نیز مشابه بخش‌ های دیگر اماکن مذهبی با سنگ‌ های صیقل خورده و درخشان مزین می‌ شوند و آثار سنگ را می‌ توان در ازاره و کف و ستون‌ های این حجره‌ ها مشاهده کرد.

• سرویس بهداشتی

به منظور زیبایی بیشتر و هماهنگی سرویس بهداشتی با دیگر بخش‌ های اماکن مذهبی، این بخش را نیز با استفاده از سنگ‌ ها مزین می‌ کنند.دیوار و کف سرویس بهداشتی از جمله مکان‌ های مورد استفاده مرمر، کریستال چینی و سنگ‌ های روشن از این دست هستند.

توجه داشته باشید که سرویس بهداشتی هم از بخش‌ های حساس اماکن مذهبی است و انتخاب بهترین نوع سنگ برای سرویس بهداشتی یکی از مهم ترین انتخاب ها پیرامون این موضوع می باشد ، و باید سنگ‌ هایی را برای آن انتخاب کرد که مقاوم ، ضد لک و ضد آب باشند ، با مراحل صحیح پرداختکاری از لغزش جلوگیری نموده و به راحتی تمیز شوند.

پر استفاده‌ ترین سنگ نما اماکن مذهبی

حال که با موارد بکارگیری سنگ در اماکن مذهبی آشنا شدیم، وقت آن است تعدادی از پر استفاده‌ ترین این سنگ‌ ها را بشناسیم و بدانیم چرا در این نوع معماری به کار می‌ روند.

اگر نگاهی به معماری و انتخاب سنگ‌ ها در اماکن مذهبی چون مساجد، حرم امامان و امامزادگان داشته باشیم، متوجه می‌ شویم که اغلب سنگ‌ های به کار رفته در این اماکن به رنگ‌ های روشن و بلوری هستند. در صدر پر استفاده‌ ترین سنگ نما اماکن مذهبی سنگ‌ تراورتن و مرمریت قرار دارند که هر دو با رنگ‌ های روشن خود نور را منعکس می‌ کنند. به نظر شما دلیل استفاده از این رنگ سنگ‌ ها چیست؟

بی‌ شک با کمی تامل می‌ توان دریافت که رمز و راز اینگونه معماری زیرکانه مسلمانان در اماکن مذهبی، القای حس عرفانی به بیننده است. روشنایی و رنگ سفید در تمام داستان‌ ها، وقایع و توصیه‌ های دینی نماد پاکی، ایمان و قداست است.

این رنگ ناخوداگاه و بدون اینکه ببیننده را متوجه خود کند، درون او را تحت تاثیر قرار می‌ دهد و احساس پاکی فطری انسان را روشن می‌ سازد. همین احساس است که شکوه اسلام و نسیم دلنشین ایمان را نمایان ساخته و سبب آرامش فرد در هنگام مراجعه به این اماکن می‌ شود.

در میان سنگ‌ های متنوع موجود در جهان و معادن غنی ایران عزیز، سنگ‌ های مرمر و مرمریت از همه سنگ‌ ها بیشتر مورد توجه معماران سبک اسلامی قرار دارند.

این سنگ‌ ها به دلیل ساختار شیشه‌ ای و بلورین خود که نور را از خود عبور می‌ دهند، و همچنین نقش و نگار های مواجی که بر سطح خود دارند، جلوه زیادی در اماکن مذهبی ایجاد می‌ کنند. همچنین مقاومت آن‌ ها سبب می‌ شود کاملاً برای این نوع اماکن مناسب و کاربردی باشند و به راحتی نیز از هر آلودگی پاک شوند.

جالب است بدانید که سنگ مرمر خالص از ۹۹ درصد کلسیت تشکیل شده که ساختاری کاملاً شفاف و بی‌ رنگ به آن می‌ بخشد. در واقع دلیل وجود مرمر سبز، قرمز و رنگ‌ های دیگر که در سنگ نما اماکن مذهبی می‌ بینیم، وجود درصدی از عناصر آهن‌ اکسید، آرگونیت، منگنز و… در این سنگ‌ ها است.

چرا مرمر پر استفاده‌ ترین سنگ نما اماکن مذهبی است؟

• ساب پذیری بالا

ساب یا صیقل پذیری بالا از جمله خواص و ویژگی‌ های بسیار خوب مرمر است. همین ویژگی سبب درخشش مرمر، انعکاس نور و خاصیت آینه‌ ای آن می‌ شود‌.

• قابلیت ترمیم

قابلیت ترمیم پذیری سنگ مرمر در نتیجه ویژگی ساب پذیری آن ایجاد می‌ شود. وقتی سنگ مرمر در طی زمان دچار کدری و لک و سایش شود، با یک صیقل می‌ توان آن را به روز اول بازگرد اند که این فوق العاده‌ است!

• مقاومت، استحکام و دوام بالا

این ویژگی برای مقاومت زیر بار فشار رفت و آمد جمعیت زیاد لازم است.

• قابلیت شستشو راحت

مرمر تحت تاثیر رطوبت و مواد شوینده آسیبی نمی‌ بیند و این امکان شستشوی راحت آن را فراهم می‌ کند.

• جلوه بی‌نظیر، شفاف، درخشان و بلورین
• فرسایش کم
• کمک به تهویه و خنکی هوا
• مقاومت در برابر حرارت و فشار

سخن پایانی

مذهب و معماری مفاهیمی مهم از فرهنگ هر ملت هستند. اصول و زیبایی‌ های دین خصوصاً برای افراد با ملیت و دین متفاوت، از راه‌ جلوه‌ های بصری قابل مشاهده هستند.

معماری زیبای اماکن مذهبی به ما کمک می‌ کند به شیوه صحیح و با شکوه بیشتر دین خود را به جهانیان معرفی نموده و بطن و حقیقت زیبای آن را آشکار سازیم.